Symbolem pamięci olkuszan o ofiarach II wojny światowej jest pomnik „Poległym za Ojczyznę i pomordowanym przez faszystów 1939-1945”, jaki został uroczyście odsłonięty w 1961 roku na olkuskim rynku.
Inicjatorami budowy pomnika byli mieszkańcy ziemi olkuskiej, którzy przeżyli wojnę i okupację, a poprzez ufundowanie pomnika chcieli oddać hołd poległym i pomordowanym.
Autorem pomnika był olkuski artysta rzeźbiarz Władysław Marczukiewicz (1920 – 1974), który podczas wojny walczył w szeregach Wojska Polskiego. Jesienią 2011 roku, z racji na prace przy rewitalizacji olkuskiej Starówki, pomnik został zdemontowany. Wtedy pod pomnikiem odkryto kilkadziesiąt urn zawierających ziemię z pobojowisk i miejsc martyrologii II wojny światowej. Zostały one umieszczone pod pomnikiem, który po zakończeniu renowacji w 2013 roku został ustawiony w Parku Miejskim przy ul. Mickiewicza.
żródło: archiwum UMiG Olkusz