Pierwszy kościół katedralny na Wawelu wzniesiony został najpewniej niedługo po ustanowieniu w l000 roku biskupstwa krakowskiego. Dzisiejszy stan wiedzy nie pozwala na dokonanie przekonującej rekonstrukcji jej kształtu. Więcej wiadomo o kolejnej, romańskiej katedrze z przełomu XI i XII wieku. Początki jej budowy łączy się z panowaniem księcia Władysława Hermana (1079-1102). Nową świątynię konsekrowano w 1142 roku. Była ona murowaną z wapienia i piaskowca trójnawową bazyliką, zapewne z emporami ponad nawami bocznymi. Od wschodu i zachodu wznosiły się prostokątne chóry zamknięte półkolistymi absydami, a pod nimi mieściły się krypty. Od strony zachodniej wznosiły się dwie kwadratowe wieże. Do dzisiaj zachowały się znaczne partie tej budowli, przede wszystkim krypta św. Leonarda i dolna część wieży południowej.
Katedra krakowska stanowiła centrum czci kanonizowanego w 1253 roku św. Stanisława, biskupa krakowskiego zamordowanego w 1079 roku z rozkazu króla Bolesława Śmiałego. Do jego grobu przybywali pielgrzymi zarówno z Polski, jak i krajów ościennych. Kult tego świętego łączony był z ideą zjednoczenia rozbitego na dzielnice Królestwa Polskiego, dlatego też nie może dziwić fakt, że wbrew wcześniejszej tradycji koronowania królów w archikatedrze gnieźnieńskiej, koronacja Władysława Łokietka odbyła się 20 stycznia 1320 roku w katedrze krakowskiej, w pobliżu relikwii patrona odrodzonej polskiej monarchii. Odtąd wawelska świątynia stała się miejscem koronacji władców Polski.
Zasadniczą rolę w nadaniu Katedrze jej obecnego wyglądu, odegrała dokonana w latach 1895-1910 wielka restauracja dokonana pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego, a następnie Zygmunta Hendla. Przeprowadzono wówczas gruntowną konserwację budowli wraz z wyposażeniem. Uszanowano przy tym historyczne nawarstwienia kolejnych epok artystycznych, chociaż usunięto, niestety, część wystroju barokowego. Godny podkreślenia jest fakt wprowadzenia nowych dzieł sztuki, takich jak nagrobki królewskie (św. Jadwigi i Władysława Warneńczyka) oraz biskupie, malowidła ścienne, witraże, kraty i wiele innych. Część z nich, reprezentujących aktualne wówczas formy secesyjne, to dzieła wybitnych artystów, spośród których wyróżnić należy Józefa Mehoffera – autora projektów szeregu witraży oraz malowideł ściennych w kaplicy Szafrańców i Skarbcu.
Wiek XX to okres nieustannej konserwacji Katedry i zabytków w niej zgromadzonych. W latach poprzedzających rok 2000 odnowiono wszystkie elewacje katedry i część kaplic. Tak przygotowana świątynia stanowiła centrum obchodów Millenium Diecezji Krakowskiej i Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa.
Katedra na Wawelu zajmuje wyjątkową pozycję w dziejach Polski i w świadomości Narodu Polskiego. Jest od stuleci miejscem kultu św. Stanisława, który w nierozerwalny sposób wiąże się z ideą zjednoczonego i niepodległego Państwa Polskiego, aktualną zarówno w dobie rozbicia dzielnicowego, w okresie zaborów i w czasie rządów komunistycznych. Grób tego męczennika pełni od stuleci funkcję Ołtarza Ojczyzny. Dzieje diecezji krakowskiej i zarazem jej głównego kościoła, koronuje dokonane powołanie gospodarza tego miejsca, kardynała Karola Wojtyły na Stolicę św. Piotra w Rzymie.
telefon: 012 4221697,
fax: 012 4221697,
Adres w internecie: www.wawel.krakow.pl